کلیه‌ها، دو عضو کوچک اما حیاتی در بدن، نقش مهمی در پاکسازی خون و حفظ تعادل مایعات ایفا می‌کنند. نارسایی مزمن کلیه، بیماری‌ای است که به تدریج عملکرد این اعضا را کاهش داده و می‌تواند تأثیرات جدی و جبران‌ناپذیری بر سلامت انسان داشته باشد.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
نارسایی مزمن کلیه چیست؟علائم نارسایی کلیهعلل نارسایی کلیهانواع نارسایی کلیهراههای درمان نارسایی کلیهراهکارهای پیشگیری از نارسایی کلیه
نارسایی مزمن کلیه چیست؟
نارسایی مزمن کلیه یا همان Chronic Kidney Disease (CKD) یک وضعیت پزشکی که در آن کلیه‌ها به‌تدریج و به صورت پیوسته، توانایی طبیعی خود برای انجام وظایف حیاتی‌شان را از دست می‌دهند. کلیه‌ها مسئول پاکسازی خون از سموم، دفع آب و مواد زائد از طریق ادرار، تنظیم تعادل الکترولیت‌ها و حفظ فشار خون هستند. وقتی کلیه‌ها به درستی کار نکنند، این وظایف مهم مختل می‌شود و بدن با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. بنابراین اگر به دنبال اطلاعات کامل‌تری هستید در ادامه با این مقاله از درمانگاه شبانه‌روزی سلیم همراه باشید.
شما عزیزان میتوانید جهت دریافت نوبت از متخصصان درمانگاه شبانه روزی سلیم کلیک کنید
این بیماری معمولاً نتیجه‌ی آسیب‌های طولانی‌مدت به کلیه‌هاست که ممکن است ناشی از بیماری‌هایی مثل دیابت کنترل نشده، فشارخون بالا، بیماری‌های التهابی کلیه یا عوامل ژنتیکی باشد. اگر نارسایی کلیه به موقع تشخیص داده و کنترل نشود، می‌تواند به نارسایی کامل کلیه برسد که در آن بیمار نیاز به درمان‌های جایگزین مثل دیالیز (تصفیه مصنوعی خون) یا پیوند کلیه دارد. با توجه به اهمیت عملکرد کلیه‌ها در حفظ سلامت کلی بدن، تشخیص زودهنگام، تغییر سبک زندگی، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و مراجعه منظم به پزشک، نقش بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت این بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد.
علائم نارسایی کلیه
1. تغییرات در الگوی ادرار
بیماران ممکن است با کاهش یا افزایش حجم ادرار، ادرار کف‌آلود به دلیل دفع پروتئین، تغییر رنگ به قرمز یا قهوه‌ای ناشی از خون، و تکرر ادرار به‌ویژه در شب روبه‌رو شوند.2. تنگی نفستجمع مایع در ریه‌ها یا کم‌خونی شدید می‌تواند باعث مشکل در تنفس شود. این حالت ممکن است حتی در زمان استراحت نیز ایجاد گردد.
3. مشکلات گوارشیبالا رفتن سطح اوره و کراتینین در خون باعث تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی و کاهش وزن می‌شود که در نتیجه به ضعف جسمانی منجر می‌گردد.
4. خارش و تغییر رنگ پوستتجمع سموم در خون سبب خشکی، خارش و تغییر رنگ پوست به حالت رنگ‌پریده، خاکستری یا زرد متمایل به قهوه‌ای می‌شود.5. بوی بد دهان و مزه فلزیافزایش اوره در خون باعث ایجاد بوی ناخوشایند و مزه فلزی در دهان می‌شود که برای بیمار آزاردهنده است.
6. گرفتگی عضلاتعدم تعادل الکترولیت‌ها به‌ویژه پتاسیم و کلسیم، باعث انقباضات ناگهانی و دردناک در عضلات، به‌خصوص پاها و ساق‌ها، می‌شود.علل نارسایی مزمن کلیه۱. دیابت (به‌ویژه دیابت نوع ۲)دیابت شایع‌ترین علت نارسایی مزمن کلیه در سراسر دنیاست. وقتی قندخون برای مدت طولانی بالا بماند، مولکول‌های قند به پروتئین‌ها و دیواره رگ‌های خونی کوچک در کلیه‌ها می‌چسبند و آن‌ها را ضخیم و سفت می‌کنند. این تغییرات به مرور باعث آسیب به فیلترهای ظریف کلیه (گلومرول‌ها) می‌شود. در این حالت پروتئین‌ها که نباید از کلیه عبور کنند، وارد ادرار می‌شوند (پروتئینوری) و این نشانه شروع آسیب است. اگر دیابت به خوبی کنترل نشود، این آسیب‌ها پیشرفت کرده و ممکن است طی چند سال، کلیه کاملاً توانایی خود را از دست بدهد.
۲. فشارخون بالا(Hypertension)فشارخون بالا مانند یک جریان آب با فشار زیاد است که دائماً به دیواره‌های رگ‌ها ضربه می‌زند. در کلیه‌ها که رگ‌های خونی بسیار ظریف و باریکی دارند، این فشار بیش از حد باعث پارگی‌های میکروسکوپی، التهاب و در نهایت اسکار بافتی می‌شود. با گذشت زمان، تعداد بیشتری از این واحدهای تصفیه‌کننده از بین می‌روند و کلیه دیگر نمی‌تواند مواد زائد را به طور کامل دفع کند. فشارخون بالا همچنین یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند؛ چون با کاهش عملکرد کلیه، فشار خون باز هم بالاتر می‌رود و آسیب تشدید می‌شود.۳. بیماری‌های التهابی کلیه (گلومرولونفریت)گلومرولونفریت به معنی التهاب واحدهای تصفیه‌خون در کلیه است و می‌تواند به‌صورت ناگهانی یا تدریجی ایجاد شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت کلیه حمله می‌کند یا عفونت‌ها باعث تحریک این پاسخ ایمنی می‌شوند. نتیجه این حمله، تخریب فیلترهای کلیه و نشت خون یا پروتئین به ادرار است. اگر التهاب کنترل نشود، بافت کلیه به‌مرور جای خود را به بافت فیبروزی و غیرعملیاتی می‌دهد که عملکرد تصفیه را مختل می‌کند.۴. بیماری‌های ارثی و ژنتیکی (مثل کلیه پلی‌کیستیک)در بیماری کلیه پلی‌کیستیک (PKD) ژن‌های معیوب باعث رشد کیست‌های پر از مایع درون بافت کلیه می‌شوند. این کیست‌ها در ابتدا کوچک هستند اما به مرور بزرگ و متعدد می‌شوند و بافت سالم کلیه را تحت فشار قرار داده و جایگزین آن می‌شوند. علاوه بر این، کیست‌ها می‌توانند باعث عفونت یا خونریزی داخلی شوند و عملکرد کلیه را سریع‌تر کاهش دهند. این بیماری معمولاً در خانواده‌ها به‌صورت ارثی منتقل می‌شود.
۵. انسداد طولانی‌مدت مسیر ادراریاگر جریان ادرار برای مدت طولانی مسدود شود، فشار در مجاری ادراری و بافت کلیه بالا می‌رود. این فشار به‌مرور باعث کشیدگی و آسیب سلول‌های کلیه می‌شود. دلایل شایع این انسداد شامل سنگ‌های بزرگ کلیه و حالب، بزرگی خوش‌خیم پروستات در مردان، تنگی مادرزادی یا اکتسابی مجرای ادرار، و برخی تومورهاست. حتی انسداد نسبی اما طولانی‌مدت می‌تواند آسیب جبران‌ناپذیر ایجاد کند.۶. مصرف طولانی‌مدت برخی داروهاداروهایی مثل مسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا دیکلوفناک می‌توانند جریان خون به کلیه را کاهش دهند و باعث آسیب تدریجی شوند. برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدسرطان و داروهای خاص قلب نیز اثرات سمی بر کلیه دارند، به‌ویژه اگر بدون کنترل و در دوزهای بالا مصرف شوند. آسیب ناشی از دارو معمولاً خاموش است و ممکن است بیمار تنها زمانی متوجه شود که بخش زیادی از عملکرد کلیه از بین رفته باشد.۷. بیماری‌های خودایمنی (مثل لوپوس)در بیماری‌هایی مانند لوپوس، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم، از جمله کلیه‌ها، حمله می‌کند. این حمله باعث التهاب، تخریب بافت و نشت پروتئین و خون به ادرار می‌شود. التهاب مزمن در نهایت به فیبروز (سفت شدن و از بین رفتن عملکرد بافت) منجر می‌گردد.۸. عوامل خطرساز سبک زندگیعادات ناسالم مانند سیگار کشیدن، رژیم غذایی پرنمک و پرچرب، مصرف زیاد گوشت فرآوری‌شده، کم‌تحرکی، مصرف زیاد الکل و بی‌توجهی به نوشیدن آب کافی، همگی می‌توانند به‌صورت غیرمستقیم با افزایش فشارخون، چربی خون و آسیب به رگ‌ها، خطر ابتلا به نارسایی کلیه را افزایش دهند. حتی کم‌آبی مزمن می‌تواند باعث تشکیل سنگ و التهاب در کلیه شود که در طولانی‌مدت مضر است.انواع نارسایی کلیه پزشکان نارسایی کلیه را بر اساس علت و محل بروز آسیب، به پنج نوع اصلی تقسیم می‌کنند:
۱. نارسایی حاد پیشکلیویوقتی جریان خون کافی به کلیه‌ها نرسد، توانایی آن‌ها برای تصفیه سموم کاهش پیدا می‌کند. کم‌آبی شدید، افت فشار خون، یا نارسایی قلب از عوامل شایع این مشکل هستند. در بیشتر موارد، با رفع علت کاهش خون‌رسانی، عملکرد کلیه‌ها قابل بازگشت است.۲. نارسایی مزمن پیشکلیویاگر برای مدت طولانی خون‌رسانی به کلیه‌ها ناکافی باشد، بافت کلیه دچار کوچک شدگی و ضعف عملکردی می‌شود. این حالت معمولاً ناشی از بیماری‌های مزمن قلبی-عروقی یا مشکلات طولانی‌مدت فشار خون است.۳. نارسایی حاد کلیوی ذاتیدر این حالت، آسیب مستقیماً به خود بافت کلیه وارد می‌شود. ضربه فیزیکی شدید، مسمومیت دارویی یا شیمیایی، و کمبود اکسیژن (ایسکمی) از عوامل اصلی هستند. ایسکمی ممکن است بر اثر خونریزی وسیع، انسداد رگ‌های کلیوی، یا التهاب گلومرول‌ها ایجاد شود.۴. نارسایی مزمن کلیوی ذاتیوقتی کلیه‌ها در طول زمان و به‌دلیل بیماری‌های داخلی خودشان دچار آسیب مداوم شوند، این نوع نارسایی شکل می‌گیرد. علل آن می‌تواند شامل التهاب مزمن، کاهش طولانی‌مدت اکسیژن‌رسانی یا خونریزی‌های مکرر باشد.۵. نارسایی مزمن پسکلیویانسداد طولانی‌مدت مسیر خروج ادرار – مثلاً به دلیل سنگ کلیه بزرگ، تومور یا بزرگ‌شدن پروستات – باعث تجمع ادرار، افزایش فشار داخل کلیه و در نهایت آسیب دائمی آن می‌شود.راه‌های درمان نارسایی کلیه1. درمان داروییپزشک با توجه به شدت بیماری و علت آن، داروهایی را برای کنترل فشارخون، کاهش ورم، پیشگیری از کم‌خونی یا تنظیم سطح پتاسیم و فسفر تجویز می‌کند. این داروها شامل دیورتیک‌ها (مدرها)، داروهای کنترل فشار خون مثل مهارکننده‌های ACE، و مکمل‌هایی برای حفظ تعادل مواد معدنی خون هستند. مصرف دارو باید دقیق و منظم باشد تا روند آسیب کلیه کندتر شود.2. تغییر سبک زندگی و رژیم غذاییتغذیه در نارسایی کلیه نقش کلیدی دارد؛ چرا که مصرف برخی مواد غذایی می‌تواند روند بیماری را کند یا تشدید کند. بیماران معمولاً باید مصرف نمک، پروتئین حیوانی و مواد غذایی حاوی فسفر و پتاسیم بالا مثل موز، سیب‌زمینی و لبنیات پرچرب را محدود کنند. در مقابل، مصرف سبزیجات کم‌پتاسیم، برنج، نان و آب کافی (طبق نظر پزشک) توصیه می‌شود. رعایت رژیم غذایی تحت نظر متخصص تغذیه می‌تواند کیفیت زندگی بیماران کلیوی را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.3. دیالیزوقتی عملکرد کلیه‌ها به شدت کاهش می‌یابد و قادر به دفع سموم و مایعات اضافی نیستند، دیالیز به‌عنوان یک روش جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیالیز دو نوع اصلی دارد:همودیالیز: خون از بدن خارج شده، از یک فیلتر مخصوص عبور می‌کند و سپس به بدن بازگردانده می‌شود.دیالیز صفاقی: مایع مخصوص از طریق لوله‌ای به حفره شکم وارد شده و مواد زائد از طریق پرده صفاق دفع می‌شوند.
4. پیوند کلیهدر مراحل پیشرفته، پیوند کلیه بهترین روش درمانی محسوب می‌شود. این عمل شامل جایگزینی یک کلیه سالم از فرد اهداکننده به بدن بیمار است. پس از پیوند، بیمار باید به طور مادام‌العمر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف کند تا از پس‌زدن عضو جلوگیری شود.5. کنترل بیماری‌های زمینهایبسیاری از موارد نارسایی کلیه به دلیل بیماری‌هایی مثل دیابت و فشار خون بالا ایجاد می‌شوند. کنترل دقیق قندخون در بیماران دیابتی و مدیریت فشارخون با دارو و سبک زندگی سالم می‌تواند سرعت پیشرفت بیماری را به میزان زیادی کاهش دهد.6. پایش و پیگیری منظم پزشکیبیماران مبتلا به نارسایی کلیه باید به صورت منظم تحت نظر پزشک باشند. آزمایش خون، ادرار و تصویربرداری به پزشک کمک می‌کند تا تغییرات وضعیت کلیه را به‌موقع تشخیص داده و درمان را اصلاح کند.
راهکارهای پیشگیری از نارسایی کلیهپیشگیری از نارسایی کلیه با رعایت چند عادت ساده امکان‌پذیر است. کنترل فشارخون و قندخون، نوشیدن آب کافی، پرهیز از مصرف خودسرانه داروها (به‌ویژه مسکن‌ها)، داشتن تغذیه متعادل و پرهیز از مصرف بیش از حد نمک از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه هستند. همچنین انجام چکاپ دوره‌ای و مراجعه منظم به پزشک برای افرادی که سابقه خانوادگی بیماری کلیه دارند، کمک می‌کند بیماری در مراحل اولیه شناسایی و کنترل شود.نارسایی کلیه یک وضعیت جدی است که نیازمند پیگیری سریع و مداوم است. با اقدام به‌موقع و بهره‌گیری از خدمات تخصصی بهترین پزشکان در درمانگاه شبانه‌روزی سلیم می‌توان روند بیماری را کنترل کرده و سلامت کلیه‌ها را حفظ کرد.