زخم معده، که به عنوان زخم پپتیک نیز شناخته می‌شود، یک نوع آسیب یا جراحت در دیواره معده است. این زخمها معمولاً به دلیل التهاب ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا استفاده مداوم از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) ایجاد می‌شوند. زخم معده میتواند باعث ایجاد ناراحتی و درد در ناحیه شکم شود و در برخی موارد، ممکن است به عوارض جدی‌تری منجر شود.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:زخم معده چیست؟انواع زخم معده کدامند؟علل زخم معده چیست؟علائم زخم معدهزخم معده چگونه تشخیص داده می شود؟درمان زخم معده چیست؟درمان خانگی زخم معدهعوارض زخم معده چیست؟پیشگیری از زخم معدهغذاهای آماده
زخم معده چیست؟زخم معده که با نام زخم گوارشی نیز شناخته می‌شود، به زخم‌های باز در پوشش داخلی معده یا بخش ابتدایی روده کوچک اطلاق می‌گردد. این زخمها زمانی شکل می‌گیرند که اسید معده، لایه مخاطی محافظ دستگاه گوارش را تخریب کند.
انواع زخم معده کدامند؟زخم معده: زمانی بروز میکند که در لایه داخلی معده شما یک زخم شکل بگیرد. زخم اثنی عشر: هنگامی اتفاق میافتد که زخمی در بخش بالایی روده کوچک ایجاد شود. زخم مری: نیز به وضعیتی گفته می‌شود که زخمی در پوشش داخلی مری، لوله‌ای که غذا و مایعات را از گلو به معده منتقل میکند، به وجود می‌آید. طبق آمار، از هر 10 آمریکایی، 1 نفر در دوره‌ای از زندگی خود درد و سوزشی را تجربه میکند که ناشی از زخم معده است. زخم اثنی عشر نسبت به زخم معده شیوع بیشتری دارد. اما زخم مری کمتر دیده می‌شود و معمولاً در اثر استفاده از برخی داروها مانند بعضی آنتیبیوتیکها، داروهای ضدالتهاب، یا مصرف بیش از حد الکل شکل می‌گیرد.
جهت دریافت نوبت از بهترین متخصصان گوارش درمانگاه شبانه روزی سلیم کلیک کنید.
علت زخم معده چیست؟تا اواسط دهه ۱۹۸۰، باور عمومی این بود که زخمها ناشی از استرس، ترشح بیش از حد اسید معده به دلیل عوامل ژنتیکی و همچنین سبک زندگی افراد هستند. این سبک زندگی شامل مصرف بیش از حد غذاهای سنگین و چرب، الکل، کافئین و تنباکو می‌شد. تصور می‌شد که این عوامل می‌توانند باعث افزایش تولید اسید معده شوند و در نهایت پوشش محافظ معده، دوازدهه یا مری را تخریب کنند.در حالی که ترشح بیش‌ازحد اسید معده بی‌تردید در شکل‌گیری زخمها نقش دارد، یک نظریه جدیدتر بر این باور است که عفونت باکتریایی علت اصلی زخم معده به شمار می‌رود. پژوهش‌های انجام‌شده از دهه ۱۹۸۰ نشان داده‌اند که باکتری هلیکوباکتر پیلوری در بیش از ۹۰ درصد زخم‌های اثنی‌عشر و حدود ۸۰ درصد زخم‌های معده یافت می‌شود. بااین‌حال، آمارهای جدید حاکی از کاهش این درصدها هستند.با وجود این، بیشتر افرادی که به هلیکوباکتر پیلوری آلوده‌اند، دچار زخم معده نمی‌شوند. اما در برخی از موارد، این عفونت میتواند میزان اسید را افزایش داده، لایه مخاطی محافظتی معده را تخریب کند و به تحریک دستگاه گوارش منجر شود. متخصصان هنوز به‌طور دقیق نمی‌دانند که این عفونت چگونه منتقل می‌شود. آنها بر این باورند که ممکن است از طریق تماس نزدیک، (مثل بوسیدن) از فردی به فرد دیگر انتقال یابد. همچنین احتمال دارد که مصرف مواد غذایی یا آب آلوده نیز عامل انتقال باشد.به نظر می‌رسد عوامل متعددی در شکل‌گیری زخمها، بهویژه در افرادی که به عفونت هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستند، تأثیرگذار باشند. از جمله این عوامل می‌توان به مصرف مداوم و بیش از حد مسکن‌های بدون نسخه مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن اشاره کرد. استفاده مکرر و طولانی‌مدت از آسپرین احتمال ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهد. این موضوع درباره دیگر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی نیز صدق میکند، چرا که این داروها مانع تولید ماده‌ای شیمیایی در بدن می‌شوند که وظیفه محافظت از دیواره داخلی معده و روده کوچک در برابر اسید معده را بر عهده دارد. در مقابل، مصرف داروهای مسکنی مانند استامینوفن این خطر را به همراه ندارد. علاوه بر این، عواملی نظیر مصرف زیاد الکل، استرس روانی و سیگار کشیدن نیز می‌توانند در ایجاد زخم معده نقش مهمی داشته باشند.
خطر ابتلا به زخم‌های گوارشی که دستهای از بیماری‌های دستگاه گوارش است، ممکن است در شرایط زیر افزایش یابد: زمانی که از استروئیدها استفاده می‌کنید و سطح کلسیم خونتان بالا است: اگر اغلب از استروئیدها(داروهای هورمونی یا ترکیبات شیمیایی مشابه هورمون‌های طبیعی بدن) استفاده کرده و دچار هایپرکلسمی (سطح بالای کلسیم در خون) باشید، احتمال بروز زخم‌های گوارشی در شما بیشتر می‌شود. افزایش سن: افزایش سن نیز میتواند این خطر را بالا ببرد. تحقیقات نشان داده است که افراد مسن بیشتر در معرض زخم معده هستند. این ارتباط ممکن است به دلیل شیوع بالاتر آرتریت در این گروه سنی باشد، که برای کاهش درد ناشی از آن، مصرف روزانه داروهایی مانند آسپرین یا ایبوپروفن رایج است. علاوه بر این، با بالا رفتن سن، شل شدن دریچه پیلور (مرز بین معده و دوازدهه) ممکن است رخ دهد. این وضعیت به صفرا، ماده‌ای تولید شده در کبد برای کمک به هضم، اجازه می‌دهد وارد معده شده و باعث آسیب به پوشش معده شود. دارای گروه خونی نوع A باشید: افرادی که گروه خونی A دارند، بنا به دلیلی ناشناخته، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به زخم معده سرطانی قرار می‌گیرند.دارای گروه خونی نوع O هستید: زخم اثنی‌عشر بیشتر در افرادی با گروه خونی O دیده می‌شود و احتمالاً به این دلیل است که سلول‌های خونی آنها ماده‌ای تولید نمی‌کنند که ممکن است نقش محافظتی برای پوشش اثنی‌عشر داشته باشد.در صورتی که سندرم زولینگر-الیسون دارید: در صورت ابتلا به سندرم زولینگر-الیسون، یک بیماری نادر که در آن تومورهای لوزالمعده یا دوازدهه به نام گاسترینوما باعث تولید بیش از حد اسید معده می‌شوند، احتمال بروز زخم‌های گوارشی در شما افزایش مییابد.
علائم زخم معدهوقتی دچار زخم معده شوید احتمالاً یک درد سوزشی یا احساس ناراحتی را در ناحیه بین ناف و استخوان سینه تجربه خواهید کرد. این حالت بهویژه زمانی که معده خالی است، مانند بین وعدههای غذایی یا در طول شب، بیشتر قابل توجه است. با مصرف آنتیاسید، ممکن است درد به طور موقت کاهش یابد اما امکان بازگشت آن وجود دارد. این درد میتواند از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه داشته باشد و ممکن است طی روزها یا هفتهها، به‌صورت دوره‌ای ظاهر شده و دوباره از بین برود.علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:• احساس سیری سریع و آسان • بی‌میلی به غذا خوردن به دلیل درد • سوزش معده • رفلاکس اسید معده • درد در ناحیه قفسه سینه • خستگی مفرط • نفخ شکم • آروغ زدن مکرر • کاهش اشتها یا کاهش وزن ناگهانی • احساس تهوع • وجود خون یا مدفوع تیره رنگ • استفراغی که ممکن است حاوی خون باشد یا ظاهری شبیه به تفاله قهوه داشته باشد • کم‌خونی • دردی که با خوردن غذا، نوشیدن مایعات یا مصرف آنتی‌اسیدها تسکین پیدا میکند زخم های کوچک ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکنند. اما اگر متوجه هر یک از این علائم شدید، با پزشک خود مشورت کنید.
زخم معده چگونه تشخیص داده می شود؟اگر پزشک تشخیص دهد که احتمال زخم گوارشی وجود دارد، معمولاً فرآیند بررسی با معاینه فیزیکی و انجام چند آزمایش آغاز می‌شود.• در ابتدا، شکم شما را لمس میکند تا متوجه وجود حساسیت، درد یا نفخ شود. همچنین ممکن است با استفاده از گوشی پزشکی به صداهایی که معده تولید میکند گوش دهد. • در مرحله بعد، آزمایش‌هایی برای بررسی وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری انجام خواهد شد. این بررسی میتواند از طریق نمونه‌برداری از خون، مدفوع یا هوای بازدم شما صورت گیرد.• در برخی موارد، بهویژه اگر سن بالاتری داشته باشید و علائمی مانند کاهش وزن یا بی‌اشتهایی را تجربه کنید، ممکن است از یک آندوسکوپ، که لوله‌ای بلند و انعطاف‌پذیر است، برای بررسی گلو و معده به منظور یافتن نشانه‌های زخم استفاده شود. در این فرآیند، دارویی به شما داده می‌شود تا حالت خواب‌آلودگی ایجاد کند. علاوه بر این، آندوسکوپ میتواند نمونه کوچکی از بافت زخم را برداشته و برای بررسی دقیق‌تر به آزمایشگاه ارسال کند.• همچنین ممکن است از شما خواسته شود پیش از گرفتن عکس‌برداری با اشعه ایکس از معده، مایعی شیری‌رنگ به نام باریم بنوشید. این مایع، دستگاه گوارش شما را پوشش داده و باعث می‌شود مشکلاتی مانند زخمها در تصاویر واضح‌تر نمایان شوند.
درمان زخم معده چیست؟اگر به زخم معده مبتلا هستید، پزشک بر اساس علت اصلی بیماری، یک برنامه درمانی مناسب توصیه خواهد کرد. معمول‌ترین روش درمان شامل ترکیبی از داروهای آنتیبیوتیک برای نابودی باکتری هلیکوباکتر پیلوری و داروهایی برای کاهش تولید اسید معده است. این داروها معمولاً مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) و آنتیبیوتیکها را در بر می‌گیرند. مصرف PPI معمولاً به مدت چند هفته ادامه پیدا میکند. همچنین، گزینه‌های درمانی دیگری نیز ممکن است تجویز شوند.• اگر زخم شما ناشی از مسکن های بدون نسخه است، باید مصرف آنها را ترک کنید.• پزشک ممکن است دارویی به نام عامل سایتوپروتکتیو برای شما تجویز کند که با پوشاندن زخمها، آنها را در برابر تاثیر اسید معده محافظت کند.• پزشک ممکن است برای مقابله با اسید معده، آنتیاسید تجویز کند یا دارویی بدهد که تولید اسید در بدن شما را کاهش دهد.• مسدودکننده‌های گیرنده هیستامین که با نام مسدودکننده‌های H2 نیز شناخته می‌شوند، به کاهش تولید اسید در معده کمک می‌کنند.• پروبیوتیک‌ها می‌توانند به کاهش سرعت رشد هلیکوباکتر پیلوری کمک کنند.• مکمل‌های بیسموت می‌توانند به کاهش رشد هلیکوباکتر پیلوری کمک کنند.
علاوه بر این، اصلاح سبک زندگی میتواند به درمان زخم معده کمک کند. ممکن است نیاز باشد:• سیگار را کنار بگذارید. • مصرف الکل یا کافئین را کاهش دهید. • از خوردن غذاهایی که باعث تشدید علائم می‌شوند، پرهیز کنید. اگر زخم شما با دارو یا تغییر شیوه زندگی بهبود نیافت، گاهی اوقات جراحی لازم است. بسته به مورد خاص شما، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:• گاسترکتومی: قسمتی از معده شما را بر می‌دارد.• واگوتومی: این عمل عصب واگ را قطع میکند و در نتیجه تولید اسید معده کاهش مییابد.• آنتروکتومی: بخش پایینی معده را، که هورمونی ترشح میکند و به بدن دستور تولید شیره‌های گوارشی را می‌دهد، برمی‌دارند.• پیلوروپلاستی: دهانه دوازدهه و روده کوچک را گشادتر میکند، که به خروج سریع‌تر غذا از معده کمک می‌نماید.• جراحی لاپاراسکوپی: در این روش، پزشک با استفاده از یک لوله کوچک مجهز به دوربین، وضعیت مری، معده و روده کوچک را بررسی میکند. همچنین ممکن است پزشک با انجام عملی از طریق برش بسیار کوچک به درمان بپردازد.پس از اتمام درمان، پزشک ممکن است بسته به اندازه و محل زخم، میزان اثربخشی درمان و وجود احتمالی مشکلات دیگر، وضعیت شما را تحت نظر داشته باشد.
درمان خانگی زخم معدهاگرچه درمان خانگی مشخصی برای زخم معده وجود ندارد، اما مصرف برخی غذاها و مکمل‌ها میتواند در مقابله با باکتری "هلیکوباکتر پیلوری" مؤثر باشد. این موارد شامل سبزیجاتی مانند کلم بروکلی و گل کلم، سبزیجات برگ‌دار، غذاهای تخمیری نظیر کلم ترش و ماست، سیب، انواع توت‌ها، روغن زیتون، عسل، مکمل‌های پروبیوتیک، ویتامین C و گلوتامین است. در صورت ابتلا به زخم معده، پرهیز از غذاهای تند و اسیدی، همچنین حذف سیگار، کافئین و الکل میتواند به کاهش علائم کمک کند.
عوارض زخم معدهعوارض زخم معده میتواند گاهی جدی و حتی تهدیدکننده زندگی باشد. برخی از زخمها به مرور زمان بهبود می‌یابند، اما در صورتی که درمان لازم صورت نگیرد یا زخمها مکرراً عود کنند، مشکلات زیر ممکن است ایجاد شود:- خونریزی از محل زخم که گاهی میتواند بسیار خطرناک و نیازمند اقدامات فوری باشد. - نفوذ زخم به اعضای دیگر بدن مانند پانکراس، که معمولاً از طریق دیواره دستگاه گوارش اتفاق میافتد. - سوراخ شدن دیواره دستگاه گوارش، امری که ممکن است شرایط بحرانی ایجاد کند. - انسداد دستگاه گوارش به دلیل تورم بافت‌های ملتهب، که عبور غذا را دشوار می‌سازد. - ایجاد سوراخ در معده که ممکن است برای ترمیم آن نیاز به جراحی باشد. - احتمال ابتلا به سرطان معده، بهویژه نوع غیرکاردیا ) ناحیه‌ای که به مری متصل نمی‌شود) که ارتباط نزدیکی با برخی انواع زخم دارد. علاوه بر این، زخمها ممکن است موجب تخریب دیواره رگ‌های خونی در معده یا روده کوچک شوند و یک سوراخ در پوشش داخلی ایجاد کنند که منجر به عفونت می‌شود. در برخی موارد نیز تورم ناشی از زخم باعث اختلال در حرکت غذا از معده به روده کوچک شده و مشکلات گوارشی ایجاد میکند.پیشگیری از زخم معدهاگرچه استرس و غذاهای تند ممکن است علائم زخم معده را تشدید کنند، اما به نظر نمی‌رسد که خودشان باعث افزایش احتمال ابتلا به آن شوند. با این حال، عوامل دیگری وجود دارند که می‌توانند خطر بروز زخم معده را بیشتر کنند.اگر از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) استفاده می‌کنید، خطر ابتلا به زخم معده بیشتر می‌شود، بهویژه در شرایط زیر:• سن 65 سال یا بالاتر • آلودگی به باکتری هلیکوباکتر پیلوری • مصرف همزمان بیش از یک نوع NSAID (ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین)• سابقه ابتلا به زخم معده • مصرف همزمان داروهای استروئیدی یا داروهای ضد افسردگیدر استفاده از مسکن‌هایی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم دقت کنید. افرادی که به بیماری‌هایی مانند آرتریت یا دیگر اختلالات مرتبط با دردهای مزمن مبتلا هستند، اغلب برای کاهش درد و التهاب از NSAID ها در دوره‌های طولانی استفاده می‌کنند. این داروها ممکن است مخاط محافظ معده را تضعیف کرده و میزان آسیب‌پذیری معده در برابر اسید را افزایش دهند، که در نتیجه خطر زخم معده بیشتر می‌شود.برای کاهش خطر ابتلا به زخم معده هنگام استفاده از داروهای NSAID، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:• از کمترین دوز ممکن برای کنترل علائم خود استفاده کنید و به محض برطرف شدن نیاز، مصرف این داروها را متوقف کنید. همچنین، با پزشک خود درباره جایگزین‌های مسکن مانند استامینوفن مشورت کنید. • داروی خود را همراه با غذا مصرف کنید. • از نوشیدن الکل در طول دوره مصرف این داروها خودداری کنید.
در صورت استفاده از NSAIDها، امکان مصرف داروهایی برای کاهش اسید معده وجود دارد. این داروها شامل موارد زیر هستند: • مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs): پمپ پروتون به گروهی از داروها اشاره دارد که برای کاهش تولید اسید در معده استفاده می‌شوند. این داروها با مسدود کردن پمپ‌های پروتونی در سلول‌های معده، ترشح اسید را کاهش می‌دهند. این داروها معمولاً برای درمان زخم‌های معده و مشکلات مرتبط با اسید معده تجویز می‌شوند. از جمله داروهای معروف در این دسته می‌توان به 'اسومپرازول' و 'امپرازول' اشاره کرد. استفاده از این داروها میتواند به بهبود علائم و کاهش عوارض ناشی از زخم‌های معده کمک کند. • مسدودکننده‌های H2: مسدودکننده‌های H2 گروهی از داروها هستند که به کاهش تولید اسید در معده کمک می‌کنند. این داروها با مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین H2 در سلول‌های معده عمل می‌کنند و به این ترتیب از ترشح اسید جلوگیری می‌کنند. از جمله داروهای معروف در این دسته می‌توان به سایمتیدین ، فاموتیدین و نیتازیدین اشاره کرد. این داروها معمولاً برای درمان زخم‌های معده و مشکلات مرتبط با اسید معده تجویز می‌شوند و می‌توانند به کاهش علائم مرتبط با زخم‌های پپتیک کمک کنند.همچنین می‌توانید از داروی میزوپروستول برای افزایش تولید مخاط محافظ معده استفاده کنید. با این حال، توجه داشته باشید که مصرف این دارو ممکن است به عوارض جانبی نظیر اسهال و نفخ معده منجر شود. تغییراتی در سبک زندگی می‌توانند خطر بروز مشکلات را کاهش دهند. برخی از این تغییرات شامل موارد زیر هستند:نکشیدن سیگار و محدود کردن مصرف الکل: این دو عادت می‌توانند احتمال ابتلا به زخم معده را افزایش دهند، زیرا پوشش محافظتی مخاط معده را نازک کرده و تولید اسید را بیشتر می‌کنند. با ترک سیگار و عدم مصرف الکل می‌توانید خطر ابتلا به زخم معده را کاهش دهید.مدیریت استرس: استرس میتواند علائم زخم معده را تشدید کند. عوامل استرس‌زا را شناسایی کرده و راههای بهتری برای مقابله با آن پیدا کنید. به‌عنوان مثال، خواب کافی میتواند به آرامش کمک کند و علاوه بر این، سیستم ایمنی بدن را تقویت نماید.
پروبیوتیک‌ها را فراموش نکنید: میلیون‌ها باکتری در حالت عادی در روده‌ی شما زندگی می‌کنند. برخی از آنها مانند هلیکوباکتر پیلوری می‌توانند بیماری‌زا باشند، اما گروهی دیگر برای بدن مفید هستند و در از بین بردن باکتری‌های مضر نقش دارند. این نوع باکتری‌های مفید با نام پروبیوتیک شناخته می‌شوند مانند محصولات لبنی حاوی باکتری‌های زنده، مانند ماست، کفیر و پنیر برای جلوگیری از عفونت هلیکوباکتر پیلوری، که تقریباً دو سوم مردم جهان به آن مبتلا هستند و بیشتر آنها بدون بروز زخم یا علائم خاصی زندگی می‌کنند، پزشکان هنوز به طور دقیق نمی‌دانند چه اقداماتی موثر است. با این وجود، به نظر می‌رسد که این عفونت از طریق تماس مستقیم بین افراد یا مصرف غذا و آب آلوده منتقل می‌شود.با انجام برخی اقدامات ساده می‌توانید خطر ابتلا به این عفونت را کاهش دهید:• دستهای خود را در طول روز با آب گرم و صابون بشویید، بهویژه قبل از غذا خوردن و بعد از استفاده از سرویس بهداشتی. در صورت عدم دسترسی به آب و صابون، از ضدعفونی‌کننده‌های الکلی استفاده کنید. • مطمئن شوید که گوشت و سایر غذاها کاملاً پخته شده باشند. • فقط از آب سالم و تأییدشده برای آشامیدن استفاده کنید. غذاهای آماده زخمها مشکلی رایج هستند که با درمان زودهنگام از طریق داروها و تغییر در سبک زندگی می‌توان به بهبود آنها کمک کرد. اگر علائمی مانند سوزش معده، بازگشت اسید، احساس سیری زودرس حتی با مصرف مقدار کمی غذا یا داشتن دردی که آنتی‌اسیدها آن را تسکین می‌دهند، دارید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. در صورت ابتلا به زخم، ایجاد تغییراتی در سبک زندگی میتواند موثر باشد. ترک سیگار، کاهش مصرف کافئین و الکل و پرهیز از غذاهایی که علائم شما را تشدید می‌کنند از جمله راهکارهای مفید برای مدیریت این شرایط هستند.
در پایان، اگر با علائمی مانند درد شکم، سوزش معده یا تغییر در عادات گوارشی مواجه هستید، اهمیت مراجعه به پزشک متخصص گوارش را نادیده نگیرید. پزشکان گوارش با تخصص و تجربه خود می‌توانند به تشخیص دقیق و ارائه درمان مناسب کمک کنند. برای بررسی و مشاوره، می‌توانید به پزشکان گوارش درمانگاه شبانه روزی سلیم مراجعه نمائید.