اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال رشد عصبی است که بر توانایی فرد در تمرکز، کنترل تکانش‌ها و مدیریت زمان تأثیر می‌گذارد. این اختلال معمولاً در کودکی تشخیص داده می‌شود و میتواند در بزرگسالی نیز ادامه یابد. اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی همچنین میتواند توانایی عملکرد اجرایی افراد مبتلا را مختل کند که آنها در ارزیابی موقعیت‌های پیچیده‌تردچار مشکل می‌کند.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:اختلال نقص توجه - بیش فعالی (ADHD) چیست؟شیوع اختلال نقص توجه - بیش فعالی (ADHD)
تفاوت در بروز علائم بین جنسیت ها
اختلال نقص توجه - بیش فعالی (ADHD) چیست؟
اختلال نقص توجه - بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم ADHD شامل بی‌توجهی (ناتوانی در حفظ تمرکز)، بیش فعالی ( فعالیت بیش از حد که با محیط مناسب نیست) و تکانشگری (اعمال عجولانه که بدون فکر انجام می‌شود) می‌باشد. ADHD یک اختلال مزمن و ناتوان‌کننده است که میتواند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد، از جمله دستاوردهای تحصیلی و حرفه‌ای، روابط بین فردی و عملکرد روزانه تأثیر بگذارد. اگر این اختلال به درستی درمان نشود، میتواند منجر به عملکرد اجتماعی ضعیف در کودکان شود. بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است احساس کم‌ارزشی، حساسیت شدید به انتقاد، و انتقاد از خود فراوانی را تجربه کنند. در ادامه با این مقاله از درمانگاه شبانه روزی سلیم همراه ما باشید تا این اختلال را بیشتر بشناسیم.
شیوع اختلال نقص توجه - بیش فعالی (ADHD)تخمین زده می شود که 8.4% از کودکان و 2.5% از بزرگسالان به اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی مبتلا هستند.ADHD اغلب برای اولین بار در کودکان مدرسه‌ای شناسایی می‌شود، زمانی که این اختلال منجر به اختلال در کلاس درس یا مشکلات در انجام تکالیف مدرسه می‌شود.
تفاوت در بروز علائم بین جنسیت هابا توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم، این بیماری در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می شود. پسران تمایل به بیش فعالی و سایر علائم بیرونی دارند در حالی که دختران تمایل به عدم تحرک دارند. با این حال، این بدان معنا نیست که پسران بیشتر به ADHD مبتلا هستند.
علائم ADHD و تشخیص آنسه نوع اصلی ADHD وجود دارد:1. عمدتاً بی توجه2. بیش فعال یا تکانشی3. ترکیبیاگر چه اختلالADHD میتواند در هر سنی تشخیص داده شود، اما شروع آن به دوران کودکی بازمی‌گردد. تشخیص ADHDبر اساس وجود علائم مداومی است که در یک بازه زمانی مشخص بروز کرده و طی شش ماه گذشته اهمیت ویژه داشته است؛ همچنین در فرآیند بررسی و تشخیص، ضروری است که علائم قبل از سن 12 سالگی ظاهر شده باشند و دست‌کم در بیش از یک محیط مشکل‌آفرین بوده باشند، به عنوان مثال، علائم نباید صرفاً محدود به خانه یا مدرسه باشند.
نوع اول: عمدتاً بی توجهبیتوجهی عموماً به مشکلاتی اشاره دارد که با متمرکز ماندن روی یک کار، حفظ تمرکز در امور روزانه و مدیریت آنها همراه است. برای تشخیص این نوع اختلال فرد باید به طور مکرر با شش نشانه (یا پنج نشانه برای افراد 17 ساله و بالاتر از آن) از موارد زیر روبرو شود:1. عدم دقت به جزئیات یا انجام اشتباهات در تکالیف درسی یا وظایف شغلی2. دشواری در تمرکز بر وظایف یا فعالیت‌ها مانند گوش دادن به سخنرانی، شرکت در مکالمه یا مطالعه طولانی‌مدت3. احساس می‌شود که هنگام صحبت کردن دیگران، به آنها گوش نمی‌دهد (گویی ذهنش جای دیگری است)4. ناتوانی در پیروی از دستورات و ناتمام گذاشتن تکالیف، کارهای خانه یا وظایف کاری (اغلب کاری را شروع کرده اما سریعاً تمرکزش از دست می‌رود)5. مشکل در سازماندهی و مدیریت کارها (برای مثال، مدیریت ضعیف زمان، به هم ریختگی، از دست دادن زمان و به سرانجام نرساندن)6. پرهیز یا بی‌میلی از انجام وظایفی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مانند تهیه گزارش یا تکمیل فرم‌ها7. به‌طور مکرر گم کردن اشیائی که برای انجام کارها یا فعالیت‌های روزمره ضروری هستند؛ مانند کتاب‌ها، کلید، کیف پول، تلفن همراه یا عینک8. مستعد پرت شدن حواس به آسانی9. فراموش کردن انجام برخی امور روزمره؛ مثل کارهای خانه و پیگیری امور شخصی. افراد نوجوان و بزرگسال ممکن است فراموش کنند تماس‌های تلفنی را پاسخ دهند، صورت‌حساب‌ها را پرداخت کنند یا قرارهای ملاقات را به یاد بیاورند.نوع دوم: بیش فعال یا تکانشیبیشفعالی یا هایپراکتیویته به وضعیتی اشاره دارد که با بی‌قراری، انرژی فراوان، عدم توانایی در نشستن ثابت فعالیت بیش از حد و پرحرفی همراه است. تکانشگری به اقداماتی اشاره دارد که بدون تفکر در مورد عواقب آنها انجام می‌شود. اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD) به دو مشخصه اصلی اشاره دارد:1. بیش‌فعالی:• حرکات غیرقابل کنترل مانند بی‌قراری و تکان‌دادن پا و دست• انرژی زیاد و عدم توانایی در نشستن ثابت (مثل کلاس درس یا محل کار)• رفتارهای پرتحرک و بی‌قرار در مواقعی که باید آرام باشند• عدم توانایی در انجام فعالیت‌های آرام و ساکت• صحبت کردن بیش از حد2. تکانشگری:• انجام اقدامات بدون فکر کردن به پیامدهای آن• قطع کردن حرف دیگران• پاسخ دادن قبل از اتمام سؤال (مانند تکمیل جملات دیگران) و عدم تحمل انتظار • مداخله در فعالیت‌های دیگران (مانند قطع کردن بازی‌ها یا فعالیت‌های دیگران، یا استفاده از وسایل دیگران بدون اجازه)• عدم توانایی در انتظار نوبت خودبرای تشخیص این نوع ADHD، معمولاً باید حداقل شش مورد (یا پنج مورد برای افراد 17 ساله و بالاتر) از علائم زیر مشاهده شود:• بی‌قراری و تکان‌دادن دست و پا• عدم توانایی در نشستن ثابت• دویدن یا جنب و جوش زیاد در مکان‌های نامناسب• عدم توانایی در انجام فعالیت‌های آرام• همیشه در حال حرکت بودن• صحبت کردن بیش از حد• پاسخ دادن قبل از اتمام سؤال• عدم توانایی در انتظار نوبت• قطع کردن حرف دیگران یا مداخله در فعالیت‌های آنهانوع سوم: ترکیبیاین نوع ADHD زمانی تشخیص داده می شود که فرد معیارهای هر دو نوع (بی توجه و بیش فعالی یا رفتارهای تکانشی) را داشته باشد. ADHD معمولاً توسط متخصصان سلامت روان یا پزشکان عمومی تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص این اختلال، یک ارزیابی روانپزشکی انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:• گزارش علائم توسط بیمار و مراقبان او• تکمیل مقیاس‌ها و پرسشنامه‌ها توسط بیمار، مراقبان و معلمان• بررسی سوابق کامل روانپزشکی و پزشکی بیمار• بررسی سابقه خانوادگی• جمع‌آوری اطلاعات در مورد آموزش، محیط و تربیت بیمارنکته مهم این است که علائم شبیه به ADHD میتواند ناشی از شرایط دیگری هم باشد. برای مثال، اختلالات یادگیری، اختلالات خلقی، اضطراب، مصرف مواد، آسیب‌های مغزی، مشکلات تیروئید و حتی برخی داروها می‌توانند باعث بروز علائمی شبیه به ADHD شوند.همچنین، ADHD ممکن است همراه با سایر مشکلات روانی دیگری مثل اختلال نافرمانی مقابله‌ای، اختلال سلوک، اختلالات اضطرابی و اختلالات یادگیری باشد. به همین دلیل، انجام یک ارزیابی روانپزشکی جامع برای تشخیص ADHD بسیار مهم است.برخلاف بسیاری از بیماری‌های دیگر، هیچ آزمایش خون یا تصویربرداری استاندارد و مشخصی برای تشخیص ADHD وجود ندارد. در برخی موارد، ممکن است پزشکان بیماران را برای انجام آزمایش‌های تکمیلی روان‌شناختی یا عصب‌روان‌شناختی ارجاع دهند تا شدت علائم بررسی شود.
علل بروز اختلال ADHD بروز ADHD معمولاً نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، محیطی و اجتماعی است. درک این عوامل میتواند به شناسایی و درمان بهتر این اختلال کمک کند. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل و عوامل مؤثر اشاره می‌شود:1. عوامل ژنتیکی - وراثت: گرچه علل دقیق ADHD هنوز به طور کامل شناخته نشده است با این حال، شواهد فزاینده ای وجود دارد که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این اختلال دارد. اگر چه چندین ژن با ADHD مرتبط هستند، هیچ ژن یا ترکیب خاصی به عنوان علت اصلی این اختلال شناسایی نشده است. تحقیقات نشان داده‌اند که اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها مبتلا به ADHD باشند، احتمال بروز این اختلال در سایر اعضای خانواده افزایش می‌یابد.2. عوامل بیولوژیکی - تغییرات در ساختار مغز: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به ADHD ممکن است دارای تفاوت‌هایی در ساختار و عملکرد مغز باشند، به ویژه در نواحی مرتبط با توجه و کنترل رفتار. - مواد شیمیایی مغز: عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و نوراپی‌نفرین میتواند به بروز علائم ADHD کمک کند.3. عوامل محیطی - قرارگیری در معرض سموم: قرارگیری در معرض سموم محیطی مانند سرب یا مواد شیمیایی در دوران بارداری یا در دوران کودکی میتواند خطر بروز ADHD را افزایش دهد. - عوامل محیطی در دوران بارداری: مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر توسط مادر در دوران بارداری میتواند بر رشد مغز جنین تأثیر بگذارد و خطر بروز ADHD را افزایش دهد.4. عوامل اجتماعی و روانی - محیط خانوادگی: مشکلات خانوادگی، مانند طلاق، خشونت خانگی یا عدم حمایت عاطفی میتواند به بروز علائم ADHD کمک کند. - شرایط اجتماعی: فقر، عدم دسترسی به آموزش و منابع اجتماعی میتواند بر بروز و شدت علائم تأثیر بگذارد.5. عوامل رشد - زایمان زودرس: نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند یا وزن کم دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای بروز ADHD قرار داشته باشند. - مشکلات در دوران نوزادی: مشکلاتی مانند کمبود اکسیژن در هنگام زایمان یا عفونت‌های شدید نوزادی ممکن است بر توسعه مغز تأثیر بگذارد.
علائم شایع در کودکانبسیاری از کودکان ممکن است در نشستن طولانی مدت، انتظار نوبت و کارهای متکی بر تمرکز، بی قراری و رفتار تکانشی داشته باشند؛ اما کودکانی که معیارهای تشخیصی ADHD در آنان مثبت است، علائم بیش فعالی، تکانشگری، عدم تمرکز و یا بی توجهی آنها به طور قابل توجهی بیشتر از حد انتظار برای سن یا سطح رشد آنها است. این علائم منجر به رنج قابل توجهی می شود و مشکلاتی را در خانه، مدرسه یا محل کار و در روابط ایجاد می کند. علائم مشاهده شده نتیجه نافرمانی فرد یا ناتوانی در درک وظایف یا دستورالعمل ها نیست.
ADHD و کودکان در سن مدرسهمعلمان و کارکنان مدرسه می توانند به والدین و پزشکان اطلاعاتی برای کمک به ارزیابی رفتار و مشکلات یادگیری ارائه دهند و می‌توانند در آموزش‌های رفتاری به کودک کمک کنند. با این حال، کارکنان مدرسه نمی توانند ADHD را تشخیص دهند، در مورد درمان تصمیم بگیرند یا از دانش آموز بخواهند برای حضور در مدرسه دارو مصرف کند. فقط والدین و سرپرستان می توانند این تصمیمات را با پزشک مراقبت های بهداشتی کودک بگیرند.ADHD و بزرگسالانبسیاری از کودکانی که به ADHD مبتلا هستند، در بزرگسالی نیز ممکن است با این اختلال دست و پنجه نرم کنند و به درمان مداوم نیاز داشته باشند. گاهی اوقات، این اختلال در دوران کودکی نادیده گرفته می‌شود و بزرگسالان مبتلا حتی از وجود آن بی‌خبرند.برای تشخیص ADHD، یک ارزیابی جامع انجام می‌شود که شامل بررسی علائم گذشته و حال، معاینه پزشکی و تاریخچه بیمار است. همچنین از مقیاس‌ها و چک‌لیست‌های مشخصی برای بزرگسالان استفاده می‌شود.بزرگسالان مبتلا به ADHD می‌توانند از دارو، روان‌درمانی یا ترکیبی از این دو بهره‌مند شوند. علاوه بر این، استراتژی‌های مدیریت رفتار مانند کاهش حواس‌پرتی و افزایش نظم و سازماندهی، به همراه حمایت خانواده، میتواند کمک‌کننده باشد.
درمان ADHD
حائز اهمیت است که افراد مبتلا به ADHD با یک متخصص بهداشت روان مشورت کنند تا بهترین برنامه درمانی را برای خود پیدا کنند؛ زیرا درمان ADHD معمولاً نیاز به یک رویکرد چندجانبه دارد و ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) معمولاً شامل ترکیبی از روش‌ها است. در ادامه، به جزئیات این روش‌ها می‌پردازیم:1. دارو درمانی - استیمولانت‌ها: این داروها معمولاً اولین گزینه برای درمان ADHD هستند. شامل متیل‌فنیدات (مثل ریتالین) و آمفتامین‌ها (مثل آدderall) می‌شوند. این داروها می‌توانند تمرکز و کنترل تکانشگری را بهبود بخشند. - غیراستیمولانت‌ها: داروهایی مانند آتوموکستین (Strattera) و گوانفاسین (Intuniv) نیز وجود دارند که می‌توانند برای افرادی که به استیمولانت‌ها پاسخ نمی‌دهند یا عوارض جانبی دارند، مفید باشند.2. روان‌درمانی - رفتار درمانی: این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا رفتارهای مثبت را تقویت کند و رفتارهای منفی را کاهش دهد. - مشاوره فردی: میتواند به افراد کمک کند تا با احساسات و چالش‌های مربوط به ADHD کنار بیایند. - مشاوره خانوادگی: میتواند به خانواده‌ها کمک کند تا درک بهتری از ADHD داشته باشند و راهکارهای موثری برای حمایت از فرد مبتلا پیدا کنند.3. آموزش و حمایت - آموزش والدین: والدین می‌توانند با یادگیری تکنیک‌های مدیریت رفتار و استراتژی‌های حمایتی، نقش مؤثری در درمان فرزندان خود ایفا کنند. - برنامه‌های آموزشی خاص: برخی از مدارس برنامه‌های ویژه‌ای برای حمایت از دانش‌آموزان مبتلا به ADHD دارند.4. تغییرات سبک زندگی - رژیم غذایی مناسب: تغذیه سالم و متعادل میتواند به بهبود علائم ADHD کمک کند. - فعالیت بدنی: ورزش منظم میتواند به کاهش علائم و بهبود تمرکز کمک کند. - مدیریت استرس: تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا و مدیتیشن می‌توانند به مدیریت استرس و اضطراب کمک کنند.5. استراتژی‌های سازماندهی - استفاده از تقویم‌ها، لیست‌های کار، و یادآورها میتواند به افراد مبتلا به ADHD کمک کند تا بهتر سازماندهی شوند و وظایف خود را مدیریت کنند.
تفاوت درمان ADHD کودکان و بزرگسالان
در حالی که برخی از رویکردهای درمانی در هر دو گروه مشترک هستند، نیازها و چالش‌های کودکان و بزرگسالان مبتلا ممکن است متفاوت باشد. بنابراین، درمان باید متناسب با سن و شرایط فردی هر شخص طراحی شود. درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. در ادامه به تفاوت‌های اصلی در درمان این دو گروه اشاره می‌شود:1. تشخیص و ارزیابی - کودکان: تشخیص معمولاً بر اساس مشاهده رفتار در محیط‌های مختلف (مانند خانه و مدرسه) و گزارش‌های والدین و معلمان انجام می‌شود. - بزرگسالان: تشخیص ممکن است پیچیده‌تر باشد زیرا علائم ممکن است به شکل‌های مختلفی بروز کنند. بزرگسالان ممکن است از مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی رنج ببرند که میتواند تشخیص را دشوار کند.2. دارو درمانی - کودکان: استیمولانت‌ها معمولاً اولین گزینه هستند و دوزها باید با احتیاط تنظیم شوند. پزشکان معمولاً برای نظارت بر عوارض جانبی و تأثیر داروها، پیگیری‌های منظم انجام می‌دهند. - بزرگسالان: داروهای مشابهی استفاده می‌شود، اما بزرگسالان ممکن است به داروهای غیراستیمولانت یا ترکیبی از داروها نیاز داشته باشند. همچنین، بزرگسالان ممکن است به عوارض جانبی بیشتری حساس باشند.3. روان‌درمانی - کودکان: درمان‌های رفتاری و مشاوره‌های خانوادگی به طور گسترده‌ای استفاده می‌شوند. والدین نیز در فرآیند درمان مشارکت فعال دارند. - بزرگسالان: مشاوره فردی و درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT) معمولاً برای کمک به مدیریت علائم و بهبود مهارت‌های اجتماعی و شغلی مؤثر است.4. استراتژی‌های مدیریت - کودکان: استفاده از تکنیک‌های مثبت تقویت رفتار و ایجاد محیط‌های حمایتی در خانه و مدرسه بسیار مهم است. - بزرگسالان: بزرگسالان ممکن است نیاز به یادگیری استراتژی‌های سازماندهی، مدیریت زمان و کنترل استرس داشته باشند.5. حمایت اجتماعی - کودکان: حمایت از خانواده و معلمان نقش کلیدی دارد و برنامه‌های آموزشی ویژه میتواند مفید باشد. - بزرگسالان: گروه‌های حمایتی و مشاوره شغلی می‌توانند به بزرگسالان در مدیریت زندگی روزمره و کار کمک کنند.
نقاط قوت افراد مبتلا به ADHD اگرچه ADHD معمولاً با مشکلاتی مانند بی‌توجهی، بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی همراه است، اما بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال دارای ویژگی‌ها و نقاط قوت خاصی هستند که در صورت شناسایی و پرورش، میتواند به موفقیت آنها در زمینه‌های مختلف کمک کند. افراد مبتلا به ADHD در صورتی که به جای تمرکز بر روی محدودیت‌ها، به توانایی‌ها و استعدادهای خود توجه کنند می‌توانند از آنها برای رسیدن به اهدافشان بهره‌برداری کنند. در ادامه این نقاط مثبت را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
1. خلاقیت بالا: افراد مبتلا به ADHD معمولاً تفکر خلاق و نوآورانه‌ای دارند. این خلاقیت میتواند به آنها کمک کند تا ایده‌های جدید و متفاوتی ارائه دهند و به راه‌حل‌های غیرمعمول دست یابند و در زمینه‌های هنری یا علمی موفق باشند.
2. انرژی و اشتیاق: افراد مبتلا به ADHD معمولاً انرژی بالایی دارند که میتواند به آنها کمک کند تا در فعالیت‌های مختلف فعال و پرشور باشند. انرژی بالای آنها باعث می‌شود که در فعالیت‌های مختلف، به ویژه در موقعیت‌های پرچالش، به خوبی عمل کنند. در واقع، این انرژی میتواند به عنوان یک منبع انگیزه برای انجام کارهای خلاقانه و چالش‌برانگیز عمل کند.
3. انجام همزمان چند کار: برخی افراد با ADHD می‌توانند به خوبی چندین کار را همزمان انجام دهند و به راحتی آنها را مدیریت کنند. افراد بیش‌فعال اغلب از استعدادهای متنوع و قابلیت انجام چندین کار به‌صورت همزمان برخوردارند. این ویژگی به آنها امکان می‌کند وظایف متعددی را در حوزه‌های گوناگون مدیریت کنند. هرچند این توانایی گاهی ممکن است تمرکز عمیق بر یک فعالیت خاص را کاهش دهد، اما در برخی محیط‌های کاری و حرفه‌هایی که مدیریت همزمان وظایف مورد نظر است، یک مزیت کلیدی تلقی می‌شود.
4. حل مسئله: حل مسئله در افراد مبتلا به ADHD به دلیل تفکر خلاقانه و غیرمعمول آنها بسیار قوی است. این افراد قادرند مسائل را از زوایای مختلف ببینند و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای ارائه دهند. همچنین، آنها معمولاً در مواجهه با عدم قطعیت و تغییرات راحت‌تر هستند و می‌توانند به سرعت تصمیم‌گیری کنند.
5. تمرکز عمیق: تمرکز عمیق در افراد مبتلا به ADHD میتواند به عنوان یک نقطه قوت عمل کند. این افراد معمولاً قادرند در زمان‌هایی که به موضوعی علاقه‌مند هستند، به شدت متمرکز شوند و ساعت‌ها بر روی یک فعالیت خاص کار کنند. این نوع تمرکز به آنها این امکان را می‌دهد که در پروژه‌های خلاقانه یا چالش‌برانگیز به نتایج قابل توجهی دست یابند. همچنین، این توانایی میتواند به آنها کمک کند تا در محیط‌های پرتنش، با حفظ تمرکز، به حل مسائل بپردازند.