کم‌کاری تیروئید یک اختلال هورمونی است که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند منجر به علائمی چون خستگی، افزایش وزن، حساسیت به سرما، و مشکلات پوستی شود. کم‌کاری تیروئید ممکن است به دلایل مختلفی از جمله بیماری خودایمنی، جراحی تیروئید یا کمبود ید ایجاد شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب با داروهای هورمونی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
کم کاری تیروئید چیست؟کم کاری تیروئید تحت بالینیکم کاری تیروئید در مقابل پرکاری تیروئیدعلائم کم‌کاری تیروئیدمقایسه کم کاری تیروئید اولیه و ثانویهعوامل افزایش‌دهنده ریسک کم‌کاری تیروئید تشخیص کم‌کاری تیروئید درمان کم‌کاری تیروئیددرمانهای طبیعی کم‌کاری تیروئیدرژیم غذایی مناسب برای کم‌کاری تیروئید عوارض کم‌کاری تیروئید نکات کلیدیسوالات متداول درباره کم‌کاری تیروئید
کم کاری تیروئید چیست؟کم‌کاری تیروئید، که به آن بیماری تیروئید کم‌کار نیز گفته می‌شود، حالتی است که در آن غده تیروئید توانایی تولید مقدار کافی از هورمون‌های تیروئیدی را ندارد. این غده کوچک و پروانه‌ای‌شکل در قسمت پایین جلوی گردن قرار گرفته و هورمون‌هایی ترشح می‌کند که از طریق جریان خون به سراسر بدن منتقل می‌شوند و بر بسیاری از اندام‌ها و سیستم‌ها، از جمله قلب، مغز، ماهیچه‌ها و پوست تأثیر می‌گذارند.تیروئید نقش کلیدی در تنظیم نحوه استفاده سلول‌های بدن از انرژی دریافتی از غذا دارد، که این فرآیند با نام متابولیسم شناخته می‌شود. متابولیسم بدن شما مواردی مانند دمای بدن، ضربان قلب و سرعت سوزاندن کالری را کنترل می‌کند. در صورت کمبود هورمون‌های تیروئیدی، عملکردهای بدن دچار کندی می‌شود؛ به این معنا که تولید انرژی در بدن کاهش یافته و متابولیسم با سرعت کمتری انجام می‌گیرد.
کم کاری تیروئید تحت بالینیکمکاری تیروئید تحت بالینی حالتی است که در آن سطح هورمون تیروکسین (T4) در محدوده طبیعی قرار دارد، اما میزان هورمون محرک تیروئید (TSH) افزایش یافته است. در چنین شرایطی، اگرچه کم‌کاری تیروئید به طور کامل وجود ندارد، اما خطر ابتلا به این بیماری در آینده بیشتر است.این وضعیت در حدود 3 تا 20 درصد از افراد دیده می‌شود. احتمال بروز آن در زنان، افراد بالای 60 سال، و کسانی که دیابت نوع 2 دارند، بیشتر است. ممکن است نشانه‌ای از این عارضه مشاهده نشود و حتی نیازی به درمان احساس نشود، با این حال پزشک معمولاً توصیه می‌کند سطح هورمون‌های تیروئیدی شما به صورت منظم بررسی شود.
کم کاری تیروئید در مقابل پرکاری تیروئیدکمکاری تیروئید با پرکاری تیروئید تفاوت‌های قابل توجهی دارد. در حالی که کم‌کاری تیروئید به دلیل تولید ناکافی هورمون‌های تیروئیدی رخ می‌دهد، پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار) زمانی ایجاد می‌شود که غده تیروئید هورمون‌های تیروئیدی را بیش از حد نیاز بدن تولید می‌کند. این وضعیت منجر به تسریع بسیاری از عملکردهای بدنی می‌شود. افراد مبتلا به پرکاری تیروئید ممکن است با وجود افزایش اشتها، کاهش وزن را تجربه کنند. همچنین قلبشان سریع‌تر یا نامنظم می‌زند، دست‌هایشان دچار لرزش می‌شود یا ضعف عضلانی پیدا می‌کنند. این افراد ممکن است بیشتر از حد معمول احساس تحریک‌پذیری یا عصبی بودن داشته باشند، با مشکلات خواب دست و پنجه نرم کنند، دچار خستگی مزمن شوند، تعریق بیش از اندازه داشته باشند یا متوجه وجود توده‌ای در گردن خود شوند که به آن گواتر گفته می‌شود.
علائم کم‌کاری تیروئیدعلائم کم‌کاری تیروئید می‌توانند مبهم بوده و به‌راحتی با علائم سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شوند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:• اختلال در چرخه قاعدگی • یبوست • احساس افسردگی • خشکی و ریزش مو • پوست خشک • احساس خستگی مداوم • حساسیت بیشتر نسبت به سرما • صدای گرفته یا خشن • درد، سفتی و تورم در مفاصل • مشکلات مربوط به حافظه • درد و سفتی در عضلات • ضعف عضلانی • پف‌کردگی صورت • کاهش سرعت ضربان قلب • ورم در ناحیه غده تیروئید (گواتر) • افزایش وزن غیرمنتظره یا دشواری در کاهش وزن نوزادانی که به کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند ممکن است علائمی نداشته باشند، اما در صورت بروز علائم، موارد زیر می‌توانند مشاهده شوند:• یبوست • گریه با صدای خشن • رشد کم یا توقف رشد • کاهش تونوس عضلانی • زردی (تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم به زرد) • تغذیه ضعیف • چهره پف‌کرده • نفخ شکم • زبان متورم • فتق ناف (برآمدگی در نزدیکی ناف) در صورت مشاهده هر یک از این علائم در خود یا نوزادتان، بهتر است با پزشک مشورت کنید. همچنین توجه داشته باشید که این نشانه‌ها می‌توانند نشأت‌گرفته از بیماری‌های دیگری نیز باشند.
علل کم کاری تیروئیدشایعترین دلیل کم‌کاری تیروئید، بیماری هاشیموتو است؛ یک اختلال خودایمنی که به التهاب غده تیروئید منجر می‌شود. در این بیماری، بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به غده تیروئید حمله کرده و آن را تخریب می‌کنند.سایر علل کم‌کاری تیروئید شامل موارد زیر هستند: پرتودرمانی در ناحیه گردن: برای درمان برخی از سرطان‌ها مانند لنفوم، گاهی از تشعشع در ناحیه گردن استفاده می‌شود که می‌تواند به سلول‌های تیروئید آسیب وارد کند و توانایی غده را در تولید هورمون محدود سازد.مصرف برخی داروهای خاص: داروهایی که برای درمان مشکلات قلبی، اختلالات روانی یا سرطان به کار می‌روند، گاهی ممکن است بر تولید هورمون تیروئید تأثیر منفی بگذارند. این داروها شامل آمیودارون، اینترفرون آلفا و اینترلوکین-۲ هستند.جراحی تیروئید: جراحی تیروئید معمولاً باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود. اگر تنها بخشی از غده تیروئید برداشته شود، ممکن است بخش باقی‌مانده همچنان قادر به تولید میزان کافی هورمون برای تأمین نیازهای بدن باشد.ید بسیار کم در رژیم غذایی: تیروئید برای تولید هورمون به ید نیاز دارد، عنصری که بدن قادر به ساخت آن نیست. بنابراین، ید باید از طریق رژیم غذایی تأمین شود. نمک یددار به‌طور عمده منبع مناسبی از ید است. علاوه بر آن، غذاهایی مانند صدف، ماهی‌های آب شور، تخم‌مرغ، محصولات لبنی و جلبک دریایی نیز منابع غنی ید هستند. بارداری: گاهی اوقات به دلایل نامشخص بعد از بارداری، التهاب غده تیروئید اتفاق می‌افتد که به آن تیروئیدیت پس از زایمان گفته می‌شود. این شرایط معمولاً با افزایش شدید هورمون تیروئید شروع شده و سپس با کاهش شدید تولید آن ادامه می‌یابد. خوشبختانه، بیشتر افرادی که به این نوع التهاب مبتلا می‌شوند، پس از مدتی عملکرد طبیعی غده تیروئید خود را بازمی‌یابند.مشکلات تیروئید در زمان تولد: برخی نوزادان ممکن است با غده تیروئیدی به دنیا بیایند که به طور مناسب رشد نکرده یا عملکرد درستی ندارد. این وضعیت با نام کم‌کاری مادرزادی تیروئید شناخته می‌شود.ناهنجاری های هیپوفیز: آسیب یا اختلال در غده هیپوفیز می‌تواند تولید هورمون تیروئید را تحت تأثیر قرار دهد. غده هیپوفیز هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید می‌کند که وظیفه آن اطلاع‌رسانی به تیروئید برای تنظیم تولید و ترشح هورمون است.
مقایسه کم کاری تیروئید اولیه و ثانویه
کم‌کاری تیروئید ممکن است به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم شود. کم‌کاری تیروئید اولیه زمانی رخ می‌دهد که مشکل مستقیماً در خود غده تیروئید باشد. در مقابل، کم‌کاری ثانویه هنگامی ایجاد می‌شود که مشکل دیگری مانع توانایی تیروئید در تولید هورمون شود. به عنوان مثال، هر گونه ناهنجاری در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس می‌تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد، زیرا این غدد مسئول تولید هورمون‌هایی هستند که تحریک‌کننده ترشح هورمون‌های تیروئیدی‌اند.در برخی موارد، زمانی که کم‌کاری تیروئید ناشی از اختلال در هیپوتالاموس باشد، این وضعیت با عنوان کم‌کاری تیروئید ثانویه نیز شناخته می‌شود.عوامل افزایش‌دهنده ریسک کم‌کاری تیروئید زنان، به‌ویژه افراد مسن، احتمال بیشتری نسبت به مردان برای ابتلا به کم‌کاری تیروئید دارند. همچنین، اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده شما به یک بیماری خودایمنی مبتلا باشد، خطر ابتلای شما نیز افزایش می‌یابد. سایر عوامل خطر شامل موارد زیر هستند: - انجام پرتودرمانی در ناحیه گردن یا قفسه سینه - بارداری اخیر - داشتن اختلالات خودایمنی نظیر دیابت نوع 1 یا بیماری سلیاک - انجام جراحی تیروئید در گذشته یا دریافت درمان برای کم‌کاری تیروئید تشخیص کم‌کاری تیروئید در صورتی که علائم کم‌کاری تیروئید را تجربه می‌کنید، پزشک معمولاً آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند: 1. آزمایش هورمون محرک تیروئید :(TSH) این آزمایش سطح هورمون محرک تیروئید را در خون اندازه‌گیری می‌کند و معمولاً نخستین تستی است که پزشکان توصیه می‌کنند. هورمون TSH توسط غده هیپوفیز تولید شده و با تحریک غده تیروئید، آن را به ترشح هورمون‌های T3 و T4 ترغیب می‌کند. 2. آزمایش تیروکسین :(T4) این آزمایش مقدار هورمون تیروکسین را که توسط غده تیروئید تولید می‌شود، ارزیابی می‌کند. پایین بودن سطح T4 به احتمال زیاد نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید است. اگر نتایج این آزمایش خارج از محدوده طبیعی باشد، پزشک ممکن است بررسی‌های بیشتری انجام دهد تا علت دقیق را مشخص کند. در صورتی که باردار هستید یا از روش‌های ضدبارداری خوراکی استفاده می‌کنید، ضروری است که پزشک خود را از داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع سازید؛ چراکه این داروها ممکن است بر نتیجه آزمایش T4 تأثیر بگذارند. 3 . آزمایش تری یدوتیرونین آزاد (T3): این آزمایش خون سطح هورمون تری یدوتیرونین را در بدن اندازه‌گیری می‌کند. تری یدوتیرونین یکی از دو هورمون اصلی تولیدشده توسط غده تیروئید است. پزشک شما ممکن است حتی در شرایطی که سطح T4 نرمال باشد، برای بررسی احتمال کم‌کاری تیروئید، میزان T3 را ارزیابی کند.4 . آزمایش آنتی‌بادی تیروئید: این آزمایش به منظور شناسایی پروتئین‌های خاص موجود در خون انجام می‌شود. وجود آنتی‌بادی‌های تیروئید می‌تواند نشان‌دهنده بروز بیماری‌های خودایمنی مانند هاشیموتو یا گریوز باشد.5 . سونوگرافی تیروئید: در صورتی که نتایج آزمایش خون یا معاینه فیزیکی غیرطبیعی باشد، ممکن است سونوگرافی برای ارزیابی التهاب، تورم یا تشخیص گره‌های غیرعادی در اطراف غده تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان کم‌کاری تیروئید
درمان کم‌کاری تیروئید معمولاً شامل مصرف هورمون تیروئید مصنوعی به نام لووتیروکسین می‌شود که توسط پزشک تجویز می‌گردد. این دارو به‌صورت روزانه مصرف می‌شود. با این حال، برخی دیگر از داروها ممکن است در جذب صحیح این هورمون مصنوعی توسط بدن اختلال ایجاد کنند. به همین دلیل، لازم است پزشک شما از تمام داروها، مکمل‌ها و گیاهان دارویی که استفاده می‌کنید، حتی محصولاتی که بدون نسخه تهیه می‌شوند، آگاه باشد.برای کنترل وضعیت شما، آزمایش خون منظم جهت بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی ضروری است. پزشک ممکن است به‌طور دوره‌ای دوز داروی شما را تنظیم کند تا به مقدار مناسب برای بدن شما برسد.تنظیم دوز مناسب هورمون تیروئید ممکن است زمان‌بر باشد. حدود شش تا هشت هفته پس از شروع مصرف دارو و سپس هر شش ماه یک بار، پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند تا سطح TSH شما را ارزیابی کرده و در صورت نیاز تغییراتی در برنامه درمانی اعمال کند.اگر دوز مصرفی شما بیش از حد بالا باشد و هورمون بیشتری از نیاز بدن دریافت کنید، ممکن است عوارض جانبی زیر را تجربه کنید:- افزایش اشتها - مشکل در خوابیدن - تپش قلب - لرزش افرادی که به کم‌کاری شدید تیروئید یا بیماری قلبی دچار هستند، معمولاً درمان را با دوز کمتری از هورمون مصنوعی آغاز می‌کنند و به تدریج مقدار آن را افزایش می‌دهند تا قلبشان توانایی تطبیق با شرایط جدید را پیدا کند.پس از دستیابی به دوز مناسب، معمولاً نباید هیچ عارضه جانبی ناشی از هورمون‌ها رخ دهد. با این حال، توقف یا بی‌توجهی به مصرف دارو توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است علائم کم‌کاری تیروئید مجدداً بازگردند. اگر وزن بدن شما حتی حدود 10 پوند تغییر کرد، بهتر است سطح TSH خود را دوباره بررسی کنید تا مشخص شود آیا نیاز به تنظیم دوز هورمون وجود دارد یا خیر.
درمان‌های طبیعی کم‌کاری تیروئیددرمانهای طبیعی کم‌کاری تیروئید می‌توانند تا حدی به بهبود سلامت کلی بدن کمک کنند، اما توجه داشته باشید که این روش‌ها معمولاً هورمون‌های تیروئید را افزایش نمی‌دهند. موادی مانند زنجبیل یا کارنیتین ممکن است در کاهش برخی از علائم موثر باشند، اما به عنوان درمان جایگزین برای کم‌کاری تیروئید کافی نیستند. همچنین برخی از محصولات طبیعی که با برچسب «طبیعی» عرضه می‌شوند، ممکن است خطرناک باشند، زیرا می‌توانند با عملکرد داروهای دیگر تداخل ایجاد کنند.پزشکان ممکن است در برخی شرایط، مصرف مکمل‌هایی مانند آهن، ویتامین D، ویتامین B12 یا روی را توصیه کنند؛ اما اگر برای درمان کم‌کاری تیروئید از لووتیروکسین استفاده می‌کنید، معمولاً نیازی به مصرف مکمل‌های ید ندارید. شواهد علمی محدودی درباره تأثیر مکمل‌ها بر عملکرد تیروئید وجود دارد. با این حال، در صورتی که دریافت ویتامین‌ها یا مواد معدنی در رژیم غذایی شما ناکافی باشد، این مکمل‌ها می‌توانند مفید باشند.یکی از روش‌های طبیعی که در آمریکا مورد آزمایش قرار گرفته و نتایج امیدوارکننده‌ای را به همراه داشته، استفاده از عصاره خشک تیروئید است. این دارو که از غده تیروئید حیوانات تهیه شده و به صورت قرص عرضه می‌شود، تنها با نسخه قابل دسترسی است. تحقیقات نشان داده‌اند که نتیجه آزمایشات افرادی که از این دارو استفاده کرده‌اند، مشابه کسانی بوده که لووتیروکسین مصرف کرده‌اند. با این حال، پیش از پذیرش گسترده این روش، به بررسی‌های علمی بیشتری نیاز است.علاوه بر این، رویکردهای طب مکمل مانند تمرینات ذهن و بدن، از جمله یوگا، مدیتیشن و طب سوزنی، ممکن است در کاهش عوارض جانبی داروها مؤثر بوده و به بهبود کیفیت زندگی شما کمک کنند.
رژیم غذایی مناسب برای کم‌کاری تیروئید
رژیم غذایی مناسب برای کم‌کاری تیروئید می‌تواند نقش مهمی در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی داشته باشد. این رژیم باید شامل مواد مغذی متنوعی باشد که به عملکرد بهتر غده تیروئید کمک می‌کند. توجه به مصرف متعادل پروتئین، فیبر و چربی‌های سالم بسیار حائز اهمیت است. همچنین، اجتناب از مواد غذایی که ممکن است جذب هورمون‌های تیروئید را مختل کنند، می‌تواند به بهبود وضعیت شما کمک کند.
۱. مواد غذایی مفید • میوه‌ها و سبزیجات : مصرف میزان زیادی از میوه‌ها و سبزیجات تازه • پروتئین‌های کم‌چرب : گوشت‌های بدون چربی، مرغ، ماهی • غلات کامل :نان و برنج قهوه‌ای، جو دوسر • مواد غذایی سرشار از سلنیوم : برخی انواع ماهی، پنیر، آجیل برزیلی
۲. مواد غذایی که باید با احتیاط مصرف شوند • فرآورده‌های سویا و آرد سویا • جلبک دریایی • گردو • آرد پنبه‌دانه • سبزیجات چلیپایی (مانند کلم بروکلی و گل‌کلم)
۳. نکات مهم • مصرف فیبر :مصرف بیش از حد فیبر ممکن است مانع جذب مناسب داروهای تیروئید شود. • کاساوا (یوکا) : از این سبزی ریشه‌ای باید اجتناب کرد، زیرا در صورت نادرست آماده شدن ممکن است خطرناک باشد.
۴. توصیه‌ها • رژیم غذایی متعادل : داشتن یک رژیم غذایی متعادل بهترین راه برای اطمینان از دریافت تمامی مواد مغذی ضروری است. • مشورت با پزشک :پیش از ایجاد هرگونه تغییر در رژیم غذایی، حتماً با پزشک مشورت کنید تا گزینه‌های مناسب برای شرایط خاص شما مشخص شوند.
عوارض کم‌کاری تیروئید