دستگاه گوارش یک سیستم پیچیده، و از مهم ترین بخش های بدن است که وظیفه هضم و جذب مواد غذایی را بر عهده دارد. دستگاه گوارش انسان شامل گروهی از اعضا و سازمان‌های مهم و حیاتی بدن است که با همکاری یکدیگر، مواد غذایی را به اجزای کوچکتر تبدیل می کند تا زمانی که بتوانند از طریق خون جذب بدن شوند. دستگاه گوارش از اجزاء مختلفی تشکیل شده است که هر کدام وظایف خاص خود را دارند؛ در این مطلب به تعدادی از آنها می پردازیم.
3:52:20 PM 8/31/2024
دستگاه گوارش دستگاه گوارش یک سیستم پیچیده، و از مهم ترین بخش های بدن است که وظیفه هضم و جذب مواد غذایی را بر عهده دارد. دستگاه گوارش انسان شامل گروهی از اعضا و سازمان‌های مهم و حیاتی بدن است که با همکاری یکدیگر، مواد غذایی را به اجزای کوچکتر تبدیل می کند تا زمانی که بتوانند از طریق خون جذب بدن شوند. دستگاه گوارش از اجزاء مختلفی تشکیل شده است که هر کدام وظایف خاص خود را دارند؛ در این مقاله از درمانگاه شبانه روزی سلیم به تعدادی از آنها می پردازیم.
آناتومی دستگاه گوارش
اجزاء اصلی و کمکی دستگاه گوارش عبارتند از: زبان: مهمترین بافت ماهیچه‌ای در حفره دهان است. روی سطح زبان غدد بسیاری وجود دارند که قادر به ترشح بزاق هستند. همچنین بر روی سطح زبان سلول‌های تخصص یافته‌ای تحت عنوان غدد چشایی وجود دارند که تشخیص مزه غذا از وظایف آنها است. دندان ها: شروع فرآیند هضم با خوردن غذا و جویدن آن توسط دندان‌هاست. در این مرحله، غذا به قطعات کوچکتر تبدیل می‌شود. دهان: محل شروع فرآیند گوارش است. در دهان، غذا خرد می‌شود و همراه با آنزیم‌های درون بزاق شروع به هضم چربی و کربوهیدرات‌ها می‌کند. غدد بزاقی: این غده ها، غدد برون‌ریزی هستند که بزاق را در حفره دهان تولید می‌کنند. اپی گلوت: ساختاری آناتومیک در قسمت بالایی حلق و پشت زبان است که به صورت یک پوشش نرم و انعطاف پذیر، هنگام بلعیدن غذا جلوی ورود غذا یا نوشیدنی را به نای می گیرد. مری: پس از دهان، غذا از طریق یک لوله به نام مری به معده منتقل می‌شود. مری با ترشح مخاط و آنزیم ها به انتقال غذا به معده و هضم آن کمک می کند. معده: معده یک عضو بزرگ و عضلانی است که غذا را دریافت کرده و آن را با ترشح اسید معده و آنزیم‌های هضمی تجزیه می‌کند. روده کوچک: غذای نیمه هضم شده یک ساعت پس از خوردن شروع به ورود به روده کوچک می کند و در اینجا هضم نهایی و جذب مواد مغذی انجام می‌شود. روده بزرگ: پس از روده کوچک، غذا به روده بزرگ منتقل می‌شود. در اینجا، جذب آب و مواد مغذی از غذا انجام می‌شود و مابقی مواد غیر قابل هضم به صورت مدفوع از بدن دفع می‌شوند. کبد: کبد یک عضو بسیار مهم است که در فرآیند تصفیه خون، تولید صفرا، ذخیره سازی گلوکز، و سنتز پروتئین‌های خونی نقش دارد. کیسه صفرا: کیسه صفرا یک عضو کوچک است که صفرای تولید شده توسط کبد را ذخیره و به صورت دوره‌ای به روده بزرگ منتقل می‌کند. پانکراس: پانکراس آنزیم‌های مختلفی تولید می‌کند که به هضم پروتئین‌ها، چربی‌ها، و کربوهیدرات‌ها کمک می‌کنند. همچنین، پانکراس انسولین و گلوکاگون تولید می‌کند که نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون دارند. مدت زمان هضم غذا بستگی به نوع غذا، سلامتی فرد و دیگر عوامل دارد. اما به طور متوسط، غذاهای ساده مانند میوه‌ها و سبزیجات حدود ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت و غذاهای پر پروتئین مانند گوشت حدود ۳ تا ۴ ساعت برای هضم نیاز دارند. اما مدت زمان دقیق هضم غذا بستگی به شرایط فرد و نوع غذا دارد.
جهت دریافت نوبت حضوری و انجام معاینات از بهترین متخصصان گوارش کلیک کنید.
فرآیند هضم غذا در دستگاه گوارش
بلع: پس از ترکیب بزاق و آنزیم‌های دهان با غذا، محتوا به حلق منتقل شده و از آنجا وارد مری می‌شود. انقباض: لوله گوارشی با انقباضات خود، آغازگر هضم مکانیکی است. ترشحات: غدد درون‌ریز و برون‌ریز در دستگاه گوارش به فرآیند هضم و گوارش شیمیایی غذا کمک می‌کنند. هضم: در معده، آنزیم‌های گوارشی فرآیند هضم را آغاز می‌کنند. جذب: فرآیند جذب مواد غذایی از طریق سلول‌های روده کوچک صورت می‌گیرد. دفع: مواد غذایی غیرقابهل هضم در مرحله پایانی چرخه آناتومی دستگاه گوارش از بدن خارج می‌شوند.
چگونگی هضم غذا در دستگاه گوارش چیست؟
فرآیند هضم غذا در بدن سه مرحله دارد: فاز سفالیک ، فاز معده و فاز روده . مرحله اول، مرحله سفالیک؛ هضم با ترشحات غدد معده در پاسخ به ورود غذا به دهان آغاز می شود. اولین گام در فرآیند هضم غذا، شروع از دهان است. غذا در دهان توسط دندان‌ها خرد و با کمک آنزیم‌های لعابی، شروع به تجزیه و هضم کربوهیدرات‌ها می کند. بزاق حاوی آنزیم های گوارشی آمیلاز و لیپاز است که توسط غدد بزاقی روی زبان ترشح می شود. جویدن، که در آن غذا با بزاق مخلوط می شود، فرآیند مکانیکی هضم را آغاز می کند. غذای مخلوط شده با بزاق و آنزیم ها از طریق مری بلعیده می شود تا وارد معده شود . مرحله دوم، در معده اتفاق می افتد. غذا به معده منتقل می‌شود که در آن توسط اسیدها و آنزیم‌های هضمی تجزیه می‌شود. مرحله سوم، مرحله روده شروع می شود. روده مسئول جذب مواد مغذی از غذاست. در این مرحله، غذای نیمه هضم شده با تعدادی آنزیم تولید شده توسط پانکراس مخلوط می شود و کربوهیدرات، پروتئین، چربی، ویتامین‌ها و مواد معدنی جذب شده و به خون منتقل می‌شوند. و مواد زائد پس از تصفیه کامل به طور صحیح دفع می‌شوند.
غدد گوارشی کدامند و چه نقشی در هضم غذا دارند؟ غدد گوارشی، یا همان غدد هضمی، انواع مختلفی از غدد هستند که در دستگاه گوارش قرار دارند و در فرآیندهای هضم و جذب مواد غذایی نقش دارند. این غدد شامل غدد لعابی، غدد معده‌ای، غدد کبدی و غدد صفرایی است. غدد لعابی یا بزاقی: این غدد در دهان قرار دارند و موادی مانند لعاب (آمیزه) دهانی تولید می‌کنند که در فرآیند هضم غذا نقش دارند. غدد معده‌ای: این غدد در دیواره معده قرار دارند و اسیدها و آنزیم‌های هضمی تولید می‌کنند که در تجزیه و هضم مواد غذایی کمک می‌کنند. غدد کبدی: کبد یکی از غدد بسیار مهم در دستگاه گوارش است که در تولید صفرا و تصفیه خون نقش دارد. صفرا توسط کبد تولید شده و به صورت مستقیم به روده منتقل می‌شود تا در فرآیند هضم و جذب مواد غذایی کمک کند.
هورمون‌های گوارشی کدامند و عملکرد آنها چیست؟ هورمون‌های گوارشی نقش مهمی در تنظیم فرآیندهای گوارش و هضم غذا دارند. این هورمون‌ها توسط اندام‌های مختلفی از دستگاه گوارش ترشح می‌شوند و بر روی فعالیت‌های مختلف این اندام‌ها تأثیر می‌گذارند. برخی از مهمترین هورمون‌های گوارش عبارتند از: گرلین (ghrelin): این هورمون توسط سلول‌های جدار معده ترشح می‌شود و نقش مهمی در تنظیم احساس گرسنگی و تحریک اشتها دارد. گاسترین(Gastrin): این هورمون توسط معده ترشح می‌شود و در تنظیم ترشح اسید معده، حرکات معده و جذب غذا نقش دارد. لپتین (leptin) : این هورمون توسط چربی‌های بدن ترشح می‌شود و تأثیر مهمی در کنترل اشتها، متابولیسم و تنظیم وزن بدن دارد. کوله سیستوکینین (CCK): هورمونی که توسط سلول های بالای روده کوچک ترشح می شود. کیسه صفرا را تحریک می کند و باعث انقباض و آزاد شدن صفرا می شود همچنین بر کنترل اشتها و هضم غذا تاثیر می گذارد. پپتید همبسته با گلوکاگون (GIP): این هورمون توسط سلول‌های روده ترشح می‌شود و در تنظیم سطح قند خون، تحریک ترشح انسولین نقش دارد. این هورمون‌ها به طور کلی در تنظیم فرآیندهای گوارش، هضم غذا، جذب مواد مغذی و کنترل احساسات گرسنگی و سیری نقش دارند. انسولین(Insulin): این هورمون توسط سلول‌های بتا در پانکراس ترشح می‌شود و در کاهش سطح قند خون، ترشح گلوکز از کبد و تسهیل جذب گلوکز توسط سلول‌های بدن نقش دارد. موتیلین(Motilin): این هورمون توسط سلول‌های غده‌ای روده کوچک ترشح می‌شود و در تنظیم حرکات معده و روده نقش دارد.
آنزیم های دستگاه گوارش کدامند؟ آنزیم ها ماکرومولکول‌ها را برای تسهیل جذب آنها توسط بدن به عناصر سازنده کوچکتر تجزیه می‌کنند. این آنزیم‌ها توسط اندام‌های گوارشی مانند معده، روده بزرگ و روده کوچک ترشح می‌شوند و در فرآیندهای هضم و جذب غذا مشارکت دارند. برخی از اصلی‌ترین آنزیم‌های گوارشی عبارتند از: پپسین: این آنزیم توسط سلول‌های پاریتال معده ترشح می‌شود و نقش مهمی در تجزیه پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه دارد. آمیلاز: این آنزیم توسط لعاب دهان ترشح می‌شود و در تجزیه نشاسته به گلوکز نقش دارد. لیپاز: این آنزیم توسط پانکراس ترشح می‌شود و در تجزیه چربی‌ها به اسیدهای چرب اشتراک دارد. پروتئاز: این آنزیم توسط پانکراس ترشح می‌شود و در تجزیه پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه شرکت دارد. لاکتاز: این آنزیم‌ها در روده کوچک ترشح می‌شوند و در تجزیه کربوهیدرات‌ها به کار می‌روند. این آنزیم‌ها با همکاری یکدیگر نقش مهمی در هضم و جذب غذا ایفا می‌کنند و بدون حضور آنها، فرآیندهای هضم و جذب به درستی صورت نمی‌گیرد.
اسیدیته معده و نقش آن چیست؟ اسیدیته یا pH محیط گوارش، نقش مهمی در فرآیندهای گوارش و کنترل عفونت‌ها دارد. اسیدیته محیط معده از اهمیت بسیاری برخوردار است. این اسیدیته توسط سلول‌های پاریتال معده ترشح می‌شود. نقش هایی مانند: کمک به هضم پروتئین: اسیدیته معده باعث تخریب پروتئین‌ها و تجزیه آنها به اسیدهای آمینه می‌شود. این فرآیند از طریق فعالیت آنزیم پپسین صورت می‌گیرد. کنترل رشد باکتری‌ها: اسیدیته معده باعث کشتن و کنترل رشد باکتری‌های مختلف در معده می‌شود. این ویژگی از اسیدیته باعث جلوگیری از عفونت‌های معده می‌شود. فعال‌سازی آنزیم‌ها: اسیدیته معده به عنوان یک محیط اسیدی، به فعال سازی بسیاری از آنزیم‌های هضم غذا کمک می‌کند. جذب مواد مغذی: اسیدیته معده باعث حل شدن و جذب برخی از مواد مغذی مانند آهن، کلسیم و ویتامین B12 می‌شود. تنظیم فعالیت سایر اندام‌های گوارش: اسیدیته معده نقش مهمی در تنظیم فعالیت دستگاه گوارش دارد.